Islandzki – najczystszy język świata?

W trakcie wizyty na Islandii znajomość islandzkiego oczywiście nie jest wymagana 🙂 — niemal wszyscy mieszkańcy wyspy mówią płynnie po angielsku. Niemniej sam język – choć posługuje się nim zaledwie ok. 330 tysięcy osób – budzi żywe zainteresowanie turystów i językoznawców.

Islandzki jest niezwykły nie tylko z uwagi na stopień trudności 🙂 , ale przede wszystkim ze względu na to, że na skutek geograficznej izolacji wyspy przez wieki pozostał niemal niezmieniony (zarówno po względem słownictwa, jak i gramatyki). Dzięki temu Islandczycy bez problemu mogą czytać dawne sagi w oryginale (co zresztą bardzo chętnie robią), a trzynastowieczny poeta Snorri Sturluson nie miałby większych trudności ze zrozumieniem książek dwudziestowiecznego noblisty Halldóra Laxnessa. Znacznie gorzej poszłoby mu z piosenkami Sigur Rós, ponieważ zmiany, jakie dokonały się na przestrzeni czasu w wymowie są wręcz rewolucyjne.

O historii islandzkiego możecie przeczytać w poście Emiliany: https://utulethule.wordpress.com/2019/01/13/historia-jezyka-islandzkiego/

Alfabet i wymowa

Większość liter islandzkiego alfabetu powinna wyglądać znajomo, choć część z nich wymawiana jest w niecodzienny dla nas sposób. Inne, szeroko rozpowszechnione w wielu innych językach germańskich (c, q, w i z), są praktycznie nieużywane.

A Á B D Ð E É F G H I Í J K L M N O Ó P R S T U Ú V X Y Ý Þ Æ Ö

a á b d ð e é f g h i í j k l m n o ó p r s t u ú v x y ý þ æ ö

Kiedy Islandczycy posługują się angielskim, literę w często wymawiają jak angielskie v i odwrotnie („łery najs” :P), nie widzą też istotnej różnicy pomiędzy głoskami sh i s.

Zresztą, sami posłuchajcie Ásgeira (00:14):

i Júníusa Meyvanta (01:34):

Porządną lekcję wymowy znajdziecie tutaj:

Czystość języka

Islandczycy są bardzo dumni ze swojego języka, który jest dla nich niemal istotą narodowej kultury i świadomości. Poważna sprawa. Dlatego nad jego czystością i ochroną czuwa specjalna instytucja: Islandzka Rada Językowa, do której zadań należy także… opracowywanie nowych słów i wyrażeń :). Nawet tak „międzynarodowe” słowa jak komputer czy telefon doczekały się swoich islandzkich odpowiedników. I tak: komputer to tölva (połączenie słów: tala, czyli liczba i völva, czyli wieszczka), a telefon to sími, od starego słowa oznaczającego nić lub wątek. Również angielskie słowo smartphonedoczekało się tłumaczenia na snjall-sími, czyli dosłownie: sprytny telefon (ang. a smart phone).

Imiona i nazwiska

Czystość języka dotyczy także imion, które muszą zostać zaakceptowane specjalny komitet. Bierze on pod uwagę nie tylko to, czy nie są obraźliwe lub kontrowersyjne, ale także… ich zdolność do prawidłowej odmiany przez islandzkie przypadki. Jeszcze nie tak dawno temu obowiązek przyjęcia „zatwierdzonego” imienia mieli nawet cudzoziemcy przyjmujący islandzkie obywatelstwo! Obecnie jeśli przynajmniej jeden z jego rodziców jest cudzoziemcem, obywatel Islandii może posługiwać się obcojęzycznym imieniem.

Oprócz języka Wikingów, zachowano też zwyczaj nadawania patronimów (föðurnafnið), czyli nazwisk odojcowskich. I tak córka Stefana będzie nosić nazwisko Stefansdóttir, a syn Einara to Einarsson. Oboje mogą też zdecydować się na skorzystanie z matronimu (utworzonego od imienia matki) lub… obu rozwiązań jednocześnie. Dodajmy do tego, że po ślubie kobiety zwykle nie przyjmują nazwisk mężów (choć zgodnie z prawem oczywiście mogą to zrobić). W rezultacie na Islandii często można spotkać rodziny, w których każdy ma inne nazwisko 🙂

Jak ocalić język?

XXI wiek przyniósł nieco zmartwień nie tylko językowym purystom – wszechobecność angielskiego i mała dostępność popularnych serwisów, czy aplikacji mobilnych w „niszowych” językach sprawia, że coraz więcej osób zastanawia się nad ich przyszłością. Na szczęście w Islandii idą za tym konkretne działania.

Islandzkie Ministerstwo Edukacji postanowiło przeznaczyć ponad 20 mln dolarów na stworzenie cyfrowej bazy języka, aby wyręczyć wielkie koncerny (a także mniejszych, niezależnych twórców), którym taka inwestycja po prostu by się nie opłacała.

Czy to zadziała? Trzymam kciuki!